Bauyrjan Momyşūly

Bauyrjan 1910 jyly 24 jeltoqsanda Jambyl oblysynda düniege keldı. Äkesı Momyş arabşa da, orysşa da oqyğan. Öte köp oqyğan. Anasy Räzia erte köz jūmdy, sondyqtan Bauyrjandy äjesı Qyztumas tärbielegen.

Bastauyşty Äulieatadağy Asa internatynda aiaqtap (1921-1924jj.), oquyn Şymkentte oqyğan (1924-1928 jj.).

Kıtap oqyp üirengennen keiın Ahmet, Mağjan, Mırjaqyptyñ şyğarmalaryn oqyğan. Orys, fransuz, ispan klasikterın oqyğan. Kıtapty dosyna ainaldyrdy, ol keiın soğysta jürıp te kıtap oqyğan. Ärqaşan özımen bırge Abaidyñ şyğarmalaryn alyp jürgen.

Mekteptı aiaqtağannan keiın, Orynbordağy QazPİ-ge tüsken (1928 j.). Bıraq aqşa bolmağan, sondyqtan auylğa kelıp, mektepte ekı jyl (1928-1930jj.) mūğalım bolğan. Odan keiın 2 jyl audandyq atqaru komitetınıñ jauapty hatşysy bolğan. Osydan keiın alty ai audanda milisia bastyğy bolğan (1932 j.). Odan soñ Şymkent önerkäsıp bankınıñ ekonomistı bolğan.

1936 j. Leningradtağy Finans akademiasynyñ janyndağy bır jyldyq kursta bılım alady. Kursty tek «bes»-ke aiaqtap, ağa konsültant-ekonomis qyzmetın atqaryp jürgende 1936 jyly vzvod komandirlıgıne şaqyrady.

1941 jyly soğys bastaldy, 316-atqyştar diviziasyna batalön komandirı boldy. Sol jyly Mäskeu tübındegı şaiqasta äskeri talanty körınedı. B.Momyşūlyna Panfilov riza boldy, sondyqtan 1941 jyly Bauyrjandy Keñes odağynyñ batyry jäne Lenin ordenıne qatar ūsynady. 1942 jyly Serebräkov ekınşı ret ūsynady. Ekı retınde de ataq berılmeidı.

Bauyrjan Ūly Otan soğysy barysynda 207 ret ūrysqa qatysyp, 5 ret ölımnen aman qalğan, 2 ret ölımşı bolyp jaralanğan. Özınıñ jaralanuyn batyr bylai eske alady:

1942 jyly omyrtqama oq tidı. Sanbatqa jetkenge deiın es-tüssız jattym. Közımdı aşsam, därıger «ony tez gospitälğa jetkızu kerek» dep jatyr eken. «Ne boldy?» deimın. «Omyrtqañyzğa oq tigen». Tıstenıp, qolymdy äzer jetkızdım, ras, oq tigen eken. «Kesetın ne bar?» dep sūradym. «Tek ūstara (britva) bar» deidı därıger. «Spirtpen sürt te, oq tūrğan jerdı kes» dedım. «Olai ısteuge bolmaidy» dep kelıspedı därıger. «Kespeseñ, atamyn» dep kaburama qol sozdym. Därıger tez aitqanymdy ıstei bastady. Ol arqamdy kese bastağanda qatty auyrdy, tapanşanyñ (pistolet) sabyn syndyrardai qysyp, tısım şyqyrlap men jattym. «Mıne, joldas kapitan, oğyñyz!» dep därıger qolyma oqty saldy.

1945 jyly 30 säuırde Reihstagqa jeñıs tuyn Raqymjan Qoşqarbaev pen Grigori Bulatov qadağan. Mūny estıgen Keñes ükımetınıñ basşylary ekınşı ret 1 mamyrda orys Egorov pen gruzin Kantariağa qadatady.

Nemısterge tūtqynğa tüsken Keñes ükımetınıñ soldattaryn STALİN «satqyn» dep jarialaidy, sondyqtan köp soldattar İtalia, Avstria, Fransia, Almania elderınde qalyp qoidy. Alaida Stalin olardyñ elge qaitaryluyn talap etedı. Köbı elge qaitarylady. Keibıreulerı poiyzdyñ astyna tüsıp ölgen.

Soğysqa 61 memleket, iağni älem halqynyñ 80 paiyzy qatysty. Soğys 40 memlekettıñ jerınde boldy. KSRO-dan 26 mln adam, Germania jağynan 12 mln adam dünieden öttı.

B.Momyşūly 1955 jyly äskeri qyzmetten bosatylady. Mäskeuden Almatyğa keledı. Eşqaida jūmysqa almaidy. Sondyqtan B.Momyşūly jazuğa otyrady. Ol bırneşe kıtap jazdy. Bırınşı kıtaby «Ofiser kündelıgı» dep atalady.

Kubanyñ prezidentı Fidel Kastrodan jurnalister «ülgı tūtatyn tūlğalaryñyz kım?» dep sūrağanda, «V.Chapaev pen B.Momyşūly» dep jauap bergen eken. Jurnalister «B.Momyşūly Almatyda tūrady» deidı. 1962 j. B.Momyşūly Kubağa şaqyru alady. Alaida Keñes ükımetı ony şetelge jıbermeidı. Kuba qaita-qaita şaqyrady, sondyqtan 1963 jyly B.Momyşūly Kubağa 10 künge saiahatşy retınde barady. Bostandyq aralynda B.Momyşūlyn 1963 jyly Qorğanys ministrı Raül Kastro (Fidel Kastronyñ ınısı) qarsy alady. Eşqandai medalı joq B.Momyşūlyn körıp tañğalady. B.Momyşūly Kubadağy äskeri akademiada äskeri strategia men taktika turaly därıs oqidy. Keiın sol därısterı «Soğys psihologiasy» degen atpen kıtap bolyp şyqty. Ony qazır Resei, Kuba, Nikaragua, Chehia, Slovakia, İspania, Japonia, İzrail, Pölşa, Vengria, Vetnam elderınıñ äskeri bılım ordalarynda oqidy.

B.Momyşūly «Soğys psihologiasy», «Moskva üşın aiqas», «Ūşqan ūia», «General Panfilov», «Tölegen Toqtarov», «Jauyngerdıñ tūlğasy», «Kuba äserlerı», «Qanmen jazylğan kıtap» degen şyğarmalaryn jazdy. Endı halyq ony jazuşy retınde tanydy.

B.Momyşūly men Ğ.Müsırepov dos bolğan. Bıraq bır künı mynadai oqiğa bolady. Ğ.Müsırepov Jazuşylar Odağyn basqaryp tūrğan kez. Jiyrmağa juyq jazuşy, ışınde B.Momyşūly men Ğ.Müsırepov te bar, Qazaqstannyñ qalalaryn aralauğa şyğady. Kezdesuler bastalady, halyq B.Momyşūlyna qoşemet körsetıp, qalğandaryna köñıl audarmaidy. Soğan namystanğan Ğabit «Bauyrjanmen bırge jüruge bolmaidy eken» dep Almatyğa qaityp ketedı. Sol oqiğadan keiın Ğabit Müsırepov Bauyrjan Momyşūlymen bırge jürmeuge tyrysqan.

1982 jyly 10 mausymda Almatyda dünieden ötedı.

90 jyldary ğana Keñes Odağynyñ batyry degen ataq berıldı. Al kezınde ol Äskeri akademiany bıtırse de (1952 j.), general şenı berılmedı.

Bauyrjan Momyşūly turaly A.Bek «Arpalys» degen romanyn jazsa, Ä.Nūrşaiyqov «Aqiqat pen añyz» atty romanyn jazdy. Qazaqta arnau öleñ jazu dästürı bar. Qazaqtyñ aqyn-jazuşylarynyñ ışınde B.Momyşūlyna öte köp arnau öleñ jazylğan. Būl rette Abai da emes, Mūqağali da emes, Bauyrjan bırınşı orynda tūr.

2013 jylğy derek boiynşa, Qazaqstanda 6,5 myñ soğys ardagerı jäne 20 myñğa juyq tylda eñbek etken atalarymyz ben äjelerımız bar.

B.Momyşūlyna arnalğan «Añyz adam» jurnalynyñ 2010 jylğy №9 sanynan

Nūrjan Baisaq beiımdegen

Bauyrjan Momyşūly

Bauyrjan 1910 jyly 24 jeltoqsanda Jambyl oblysynda düniege keldı. Äkesı Momyş arabşa da, orysşa da oqyğan. Öte köp oqyğan. Anasy Räzia erte köz jūmdy, sondyqtan Bauyrjandy äjesı Qyztumas tärbielegen.

Bastauyşty Äulieatadağy Asa internatynda aiaqtap (1921-1924jj.), oquyn Şymkentte oqyğan (1924-1928 jj.).

Kıtap oqyp üirengennen keiın Ahmet, Mağjan, Mırjaqyptyñ şyğarmalaryn oqyğan. Orys, fransuz, ispan klasikterın oqyğan. Kıtapty dosyna ainaldyrdy, ol keiın soğysta jürıp te kıtap oqyğan. Ärqaşan özımen bırge Abaidyñ şyğarmalaryn alyp jürgen.

Mekteptı aiaqtağannan keiın, Orynbordağy QazPİ-ge tüsken (1928 j.). Bıraq aqşa bolmağan, sondyqtan auylğa kelıp, mektepte ekı jyl (1928-1930jj.) mūğalım bolğan. Odan keiın 2 jyl audandyq atqaru komitetınıñ jauapty hatşysy bolğan. Osydan keiın alty ai audanda milisia bastyğy bolğan (1932 j.). Odan soñ Şymkent önerkäsıp bankınıñ ekonomistı bolğan.

1936 j. Leningradtağy Finans akademiasynyñ janyndağy bır jyldyq kursta bılım alady. Kursty tek «bes»-ke aiaqtap, ağa konsültant-ekonomis qyzmetın atqaryp jürgende 1936 jyly vzvod komandirlıgıne şaqyrady.

1941 jyly soğys bastaldy, 316-atqyştar diviziasyna batalön komandirı boldy. Sol jyly Mäskeu tübındegı şaiqasta äskeri talanty körınedı. B.Momyşūlyna Panfilov riza boldy, sondyqtan 1941 jyly Bauyrjandy Keñes odağynyñ batyry jäne Lenin ordenıne qatar ūsynady. 1942 jyly Serebräkov ekınşı ret ūsynady. Ekı retınde de ataq berılmeidı.

Bauyrjan Ūly Otan soğysy barysynda 207 ret ūrysqa qatysyp, 5 ret ölımnen aman qalğan, 2 ret ölımşı bolyp jaralanğan. Özınıñ jaralanuyn batyr bylai eske alady:

1942 jyly omyrtqama oq tidı. Sanbatqa jetkenge deiın es-tüssız jattym. Közımdı aşsam, därıger «ony tez gospitälğa jetkızu kerek» dep jatyr eken. «Ne boldy?» deimın. «Omyrtqañyzğa oq tigen». Tıstenıp, qolymdy äzer jetkızdım, ras, oq tigen eken. «Kesetın ne bar?» dep sūradym. «Tek ūstara (britva) bar» deidı därıger. «Spirtpen sürt te, oq tūrğan jerdı kes» dedım. «Olai ısteuge bolmaidy» dep kelıspedı därıger. «Kespeseñ, atamyn» dep kaburama qol sozdym. Därıger tez aitqanymdy ıstei bastady. Ol arqamdy kese bastağanda qatty auyrdy, tapanşanyñ (pistolet) sabyn syndyrardai qysyp, tısım şyqyrlap men jattym. «Mıne, joldas kapitan, oğyñyz!» dep därıger qolyma oqty saldy.

1945 jyly 30 säuırde Reihstagqa jeñıs tuyn Raqymjan Qoşqarbaev pen Grigori Bulatov qadağan. Mūny estıgen Keñes ükımetınıñ basşylary ekınşı ret 1 mamyrda orys Egorov pen gruzin Kantariağa qadatady.

Nemısterge tūtqynğa tüsken Keñes ükımetınıñ soldattaryn STALİN «satqyn» dep jarialaidy, sondyqtan köp soldattar İtalia, Avstria, Fransia, Almania elderınde qalyp qoidy. Alaida Stalin olardyñ elge qaitaryluyn talap etedı. Köbı elge qaitarylady. Keibıreulerı poiyzdyñ astyna tüsıp ölgen.

Soğysqa 61 memleket, iağni älem halqynyñ 80 paiyzy qatysty. Soğys 40 memlekettıñ jerınde boldy. KSRO-dan 26 mln adam, Germania jağynan 12 mln adam dünieden öttı.

B.Momyşūly 1955 jyly äskeri qyzmetten bosatylady. Mäskeuden Almatyğa keledı. Eşqaida jūmysqa almaidy. Sondyqtan B.Momyşūly jazuğa otyrady. Ol bırneşe kıtap jazdy. Bırınşı kıtaby «Ofiser kündelıgı» dep atalady.

Kubanyñ prezidentı Fidel Kastrodan jurnalister «ülgı tūtatyn tūlğalaryñyz kım?» dep sūrağanda, «V.Chapaev pen B.Momyşūly» dep jauap bergen eken. Jurnalister «B.Momyşūly Almatyda tūrady» deidı. 1962 j. B.Momyşūly Kubağa şaqyru alady. Alaida Keñes ükımetı ony şetelge jıbermeidı. Kuba qaita-qaita şaqyrady, sondyqtan 1963 jyly B.Momyşūly Kubağa 10 künge saiahatşy retınde barady. Bostandyq aralynda B.Momyşūlyn 1963 jyly Qorğanys ministrı Raül Kastro (Fidel Kastronyñ ınısı) qarsy alady. Eşqandai medalı joq B.Momyşūlyn körıp tañğalady. B.Momyşūly Kubadağy äskeri akademiada äskeri strategia men taktika turaly därıs oqidy. Keiın sol därısterı «Soğys psihologiasy» degen atpen kıtap bolyp şyqty. Ony qazır Resei, Kuba, Nikaragua, Chehia, Slovakia, İspania, Japonia, İzrail, Pölşa, Vengria, Vetnam elderınıñ äskeri bılım ordalarynda oqidy.

B.Momyşūly «Soğys psihologiasy», «Moskva üşın aiqas», «Ūşqan ūia», «General Panfilov», «Tölegen Toqtarov», «Jauyngerdıñ tūlğasy», «Kuba äserlerı», «Qanmen jazylğan kıtap» degen şyğarmalaryn jazdy. Endı halyq ony jazuşy retınde tanydy.

B.Momyşūly men Ğ.Müsırepov dos bolğan. Bıraq bır künı mynadai oqiğa bolady. Ğ.Müsırepov Jazuşylar Odağyn basqaryp tūrğan kez. Jiyrmağa juyq jazuşy, ışınde B.Momyşūly men Ğ.Müsırepov te bar, Qazaqstannyñ qalalaryn aralauğa şyğady. Kezdesuler bastalady, halyq B.Momyşūlyna qoşemet körsetıp, qalğandaryna köñıl audarmaidy. Soğan namystanğan Ğabit «Bauyrjanmen bırge jüruge bolmaidy eken» dep Almatyğa qaityp ketedı. Sol oqiğadan keiın Ğabit Müsırepov Bauyrjan Momyşūlymen bırge jürmeuge tyrysqan.

1982 jyly 10 mausymda Almatyda dünieden ötedı.

90 jyldary ğana Keñes Odağynyñ batyry degen ataq berıldı. Al kezınde ol Äskeri akademiany bıtırse de (1952 j.), general şenı berılmedı.

Bauyrjan Momyşūly turaly A.Bek «Arpalys» degen romanyn jazsa, Ä.Nūrşaiyqov «Aqiqat pen añyz» atty romanyn jazdy. Qazaqta arnau öleñ jazu dästürı bar. Qazaqtyñ aqyn-jazuşylarynyñ ışınde B.Momyşūlyna öte köp arnau öleñ jazylğan. Būl rette Abai da emes, Mūqağali da emes, Bauyrjan bırınşı orynda tūr.

2013 jylğy derek boiynşa, Qazaqstanda 6,5 myñ soğys ardagerı jäne 20 myñğa juyq tylda eñbek etken atalarymyz ben äjelerımız bar.

B.Momyşūlyna arnalğan «Añyz adam» jurnalynyñ 2010 jylğy №9 sanynan

Nūrjan Baisaq beiımdegen