Mūqağali Maqataev

Mūqağali Süleimenūly Maqataev 1931 jyly 9-aqpanda Almaty oblysynyñ Raiymbek audanyndağy Qarasaz auylynda düniege keldı. Şyn aty - Mūhametqali. Mūqağalidan keiın Toqtarbai jäne Körpeş atty ekı ūl düniege keldı. Mūqağali Tiyn atty äjesınıñ tärbiesınde bolğandyqtan, anasy Nağimandy «jeñge» degen.

Tiyn äjesı öte batyl bolğan. Bırde Maqatai kökpar tartyp jüredı, abaisyzda jylqydan qūlap aiağyn syndyrady. Tiyn äjesı därıgerlerdıñ keluın kütpeidı, «ol endı sağan aiaq bolmaidy» dep, aiağyn kesıp tastaidy. Mūqağali osy äjesıne tartady. Al äjesı tık mınezdı bolypty.

Mūqağali 3-synypta oqyp jürgende öleñ jazypty. Sol kezdegı ūstazy Qasym Jaiylmasovqa öleñderın körsetedı eken. Mūğalımı «keleşekte ülken aqyn bolasyñ» dep jürıptı.

Mūqağali on jasqa kelgende äkesı soğysqa kettı. Kaliningrad maidanynda äkesı Süleimen köz jūmdy. Sondyqtan Mūqağali erte eseiedı. Negızı äkesı Süleimennıñ boiy öte biık bolğan, 2 metrden asatyn bolğan. Bala Mūqağali «Şırkın! Äkemdı bır körsem!» dep armandağan eken.

Soğys jyldary Qarasazğa qyrğyzdar keledı. Olar saudagerler edı. Olar sol jerde Mūqağaliğa öleñ şyğartyp, öleñderı üşın bır qoilaryn tastap ketedı. Sodan ol «Öleñmen de aqşa tabuğa bolady eken ğoi» dep oilanyp qalady. Sodan keiın 14-15 jasynda öleñ jazuğa şyndap kırısedı. Üiıne qalyñ-qalyñ kıtaptardy üiıp tastap, tek oqumen bolady. Qazaq ädebietınen basqa Puşkin, Esenin, Blok, Geine, Gete, Düma, Gügo, Bairon, Draizer, Stendäl, Bälzak, London, Şekspir şyğarmalaryn oqidy. Keiın jazuşy M.Qabanbai «Mūndai telegei-teñız bılımdı qazaqqa alğaş kezdesuım» deidı.

Mūqağali orta mekteptı Narynqoldağy mektep-internatynda bıtıredı.

Tölqūjat alatyn uaqyt keledı. Mūqağali 9-aqpannyñ ornyna 15-säuır dep jazdyrtady.

1948 jyly QazMU-dyñ filologia fakültetıne oquğa tüsedı. Bıraq oqudy aiaqtamaidy. Şibūt degen körşı auylğa barady. Hatşy bolady. Keiın mektepte orys tılı mūğalımı, odan keiın audandyq gazettıñ tılşısı bolyp qyzmet etedı.

1949 jyly, iağni 18 jasynda, 21 jasar Laşyn atty qyzğa üilenedı.

1950 jyly Almatydağy Şet tılder institutyna oquğa tüsedı, bıraq aqşa az bolğandyqtan, auylğa qaituğa tura keledı.

1957 jyly Respublikalyq radioğa diktor bolyp jūmysqa tūrady.

1950 jyldan bastap öleñderı respublikalyq baspasözderde jarialanyp, esımı elge tanymal bola bastaidy. Sondyqtan «Öleñım öltırmeidı» degen senımmen 1962 jyly Almatyğa köşedı.

6 ūl-qyzy boldy. Bırınşı qyzy Läzzat erte köz jūmdy. Odan keiın Maigül, Almagül, Şolpan atty qyzdary jäne Jūldyz ben Aibar atty ūldary bolady. Ekınşı qyzy Maigül Almatyğa köşıp kelgende köz jūmady. Jol apaty boldy, motasikl soğyp kettı. Būl turaly Nağiman anasy bylai deidı: «Mıne, osydan keiın balam señdei būzyldy. Qatty qiyn boldy. Mınezınde de özgerıs paida bolğandai. Onyñ sebebı – kıtabyn şyğara almai, qamqor adamdy tappai jürgen kezı eken ğoi. Onyñ üstıne, qyzynyñ ölımı qosylyp, qatty qinaldy. Päter joq, bırneşe jyl qiyndyq kördık». Pätermen bırge Almatyda qyzmetın de jiı auystyruğa tura keledı.

Mūqağali 1000-nan astam öleñ jazyp, «İlich», «Mavr», «Aqqular ūiyqtağanda», «Raiymbek, Raiymbek!», «Mosart. Jan azasy» poemalaryn, «Qūlpytas», «Marusänyñ tauy», «Özgermeptı», «Äje» äñgımelerın, «Qos qarlyğaş», «Jyl qūstary» povesterın, «Qoş, mahabbat» pesasyn jazyp qaldyrdy. Bıraq kezınde talanty özınen äldeqaida tömen keibıreulerdıñ tom-tom kıtaptary köp danamen şyğyp jatty, al Mūqağalidıñ şyğarmalary jūqa kıtap retınde şyğyp jatty, būl ädıletsızdık edı.

Alğaşqy şyğarmalar jinağy şyqty. Ol kezde Mūqağali 33 jasta edı.

1970 jyldary N.Tılendievtıñ üiınde M.Maqataev ekeuı 30 kün bırge bolyp, 30-dan asa än şyğarady. N.Tılendiev 2-bölım änın jazsa, M.Maqataev sözın jazady. Sol kezde «Sarjailau», «Sönbeidı, äje, şyrağyñ», «Esıñe menı alğaisyñ», «Bolmasyn soğys, bolmasyn» jäne t.b. şyğarmalar ömırge keledı.

1973-@ jyldary Jazuşylar odağy joldama beredı. Joldamamen Mäskeuge barady. Ädebiet jäne öner institutynda oqidy. Oqudy aiaqtamaidy. «Olardyñ bıletının özım de bıledı ekenmın. Almatymdy sağyndym. Balalarymnyñ janynda bolaiyn» dep Qazaqstanğa keledı. Al Änuar Meiırbekov degen ağasyna bylai deptı: «Tüsıme Puşkin kırdı. «Būl – köp aqyndy jūtqan Mäskeu, amanyñda elıñe ket», - dedı. Ertesıne Puşkinnıñ eskertkışıne baryp qoştastym da, elıme tartyp kettım», - deptı. Būl jyldary bır künde 7-8 öleñ jazyp tastaityn edı. Bıraq jağdaiy naşar bolğandyqtan D.Qonaevqa: «Dimaş ağa, men qatty qinaldym. Kıtaptarym sirek şyğady. Jūmyssyz jürgenıme bırneşe jyl boldy. Myna ömırden şarşadym. Äielım mektepte jarty eñbekaqyğa jūmys ısteidı. Qart anam bar, auruşañ ınım bar. Onyñ üstıne menıñ aiağymnan şaluşylar köbeiıp kettı. Özımde de kemşılık bar ... Eger sız mağan kömektese alasyz, qol ūşyñyzdy berıp, myna toqtatsañyz, esımdı jiyp, aşşy-tūşşyny qoiar edım. Menıñ aldymda ölım tūrğandai», - dep hat jazady, bıraq ol Qonaevtyñ qolyna jetpegen.

Ömırınıñ aiağyna qarai anasy: «ädette tau tūlğaly balamnyñ etı qaşyp, ırı süiekterı saudyrap sala berdı ğoi. Nesın aitaiyn... Äiteuır, qalamyn qolynan tastağan joq. Oñaşa üide kübırlep, söilep, tolğatqan anadai küi keşken kezderın de kördım. Söitsem, myna jalğannan arğy auylğa attanatynyn sezıp, soñyna öleñderın qaldyru üşın jantalasqan eken ğoi balam!» deidı. 1976 jyly auruhanağa jatady. 27 nauryzda bauyr sirozy auruynan qaza tabady. Denesı Almatynyñ janyndağy Keñsai degen jerge qoiyldy. Keñsaida qazaqtyñ bırqatar öner, spor jäne qoğam qairatkerlerı jatyr.

M.Maqataevqa arnalğan «Añyz adam» jurnalynan

Nūrjan Baisaqpen beiımdelgen

Mūqağali Maqataev

Mūqağali Süleimenūly Maqataev 1931 jyly 9-aqpanda Almaty oblysynyñ Raiymbek audanyndağy Qarasaz auylynda düniege keldı. Şyn aty - Mūhametqali. Mūqağalidan keiın Toqtarbai jäne Körpeş atty ekı ūl düniege keldı. Mūqağali Tiyn atty äjesınıñ tärbiesınde bolğandyqtan, anasy Nağimandy «jeñge» degen.

Tiyn äjesı öte batyl bolğan. Bırde Maqatai kökpar tartyp jüredı, abaisyzda jylqydan qūlap aiağyn syndyrady. Tiyn äjesı därıgerlerdıñ keluın kütpeidı, «ol endı sağan aiaq bolmaidy» dep, aiağyn kesıp tastaidy. Mūqağali osy äjesıne tartady. Al äjesı tık mınezdı bolypty.

Mūqağali 3-synypta oqyp jürgende öleñ jazypty. Sol kezdegı ūstazy Qasym Jaiylmasovqa öleñderın körsetedı eken. Mūğalımı «keleşekte ülken aqyn bolasyñ» dep jürıptı.

Mūqağali on jasqa kelgende äkesı soğysqa kettı. Kaliningrad maidanynda äkesı Süleimen köz jūmdy. Sondyqtan Mūqağali erte eseiedı. Negızı äkesı Süleimennıñ boiy öte biık bolğan, 2 metrden asatyn bolğan. Bala Mūqağali «Şırkın! Äkemdı bır körsem!» dep armandağan eken.

Soğys jyldary Qarasazğa qyrğyzdar keledı. Olar saudagerler edı. Olar sol jerde Mūqağaliğa öleñ şyğartyp, öleñderı üşın bır qoilaryn tastap ketedı. Sodan ol «Öleñmen de aqşa tabuğa bolady eken ğoi» dep oilanyp qalady. Sodan keiın 14-15 jasynda öleñ jazuğa şyndap kırısedı. Üiıne qalyñ-qalyñ kıtaptardy üiıp tastap, tek oqumen bolady. Qazaq ädebietınen basqa Puşkin, Esenin, Blok, Geine, Gete, Düma, Gügo, Bairon, Draizer, Stendäl, Bälzak, London, Şekspir şyğarmalaryn oqidy. Keiın jazuşy M.Qabanbai «Mūndai telegei-teñız bılımdı qazaqqa alğaş kezdesuım» deidı.

Mūqağali orta mekteptı Narynqoldağy mektep-internatynda bıtıredı.

Tölqūjat alatyn uaqyt keledı. Mūqağali 9-aqpannyñ ornyna 15-säuır dep jazdyrtady.

1948 jyly QazMU-dyñ filologia fakültetıne oquğa tüsedı. Bıraq oqudy aiaqtamaidy. Şibūt degen körşı auylğa barady. Hatşy bolady. Keiın mektepte orys tılı mūğalımı, odan keiın audandyq gazettıñ tılşısı bolyp qyzmet etedı.

1949 jyly, iağni 18 jasynda, 21 jasar Laşyn atty qyzğa üilenedı.

1950 jyly Almatydağy Şet tılder institutyna oquğa tüsedı, bıraq aqşa az bolğandyqtan, auylğa qaituğa tura keledı.

1957 jyly Respublikalyq radioğa diktor bolyp jūmysqa tūrady.

1950 jyldan bastap öleñderı respublikalyq baspasözderde jarialanyp, esımı elge tanymal bola bastaidy. Sondyqtan «Öleñım öltırmeidı» degen senımmen 1962 jyly Almatyğa köşedı.

6 ūl-qyzy boldy. Bırınşı qyzy Läzzat erte köz jūmdy. Odan keiın Maigül, Almagül, Şolpan atty qyzdary jäne Jūldyz ben Aibar atty ūldary bolady. Ekınşı qyzy Maigül Almatyğa köşıp kelgende köz jūmady. Jol apaty boldy, motasikl soğyp kettı. Būl turaly Nağiman anasy bylai deidı: «Mıne, osydan keiın balam señdei būzyldy. Qatty qiyn boldy. Mınezınde de özgerıs paida bolğandai. Onyñ sebebı – kıtabyn şyğara almai, qamqor adamdy tappai jürgen kezı eken ğoi. Onyñ üstıne, qyzynyñ ölımı qosylyp, qatty qinaldy. Päter joq, bırneşe jyl qiyndyq kördık». Pätermen bırge Almatyda qyzmetın de jiı auystyruğa tura keledı.

Mūqağali 1000-nan astam öleñ jazyp, «İlich», «Mavr», «Aqqular ūiyqtağanda», «Raiymbek, Raiymbek!», «Mosart. Jan azasy» poemalaryn, «Qūlpytas», «Marusänyñ tauy», «Özgermeptı», «Äje» äñgımelerın, «Qos qarlyğaş», «Jyl qūstary» povesterın, «Qoş, mahabbat» pesasyn jazyp qaldyrdy. Bıraq kezınde talanty özınen äldeqaida tömen keibıreulerdıñ tom-tom kıtaptary köp danamen şyğyp jatty, al Mūqağalidıñ şyğarmalary jūqa kıtap retınde şyğyp jatty, būl ädıletsızdık edı.

Alğaşqy şyğarmalar jinağy şyqty. Ol kezde Mūqağali 33 jasta edı.

1970 jyldary N.Tılendievtıñ üiınde M.Maqataev ekeuı 30 kün bırge bolyp, 30-dan asa än şyğarady. N.Tılendiev 2-bölım änın jazsa, M.Maqataev sözın jazady. Sol kezde «Sarjailau», «Sönbeidı, äje, şyrağyñ», «Esıñe menı alğaisyñ», «Bolmasyn soğys, bolmasyn» jäne t.b. şyğarmalar ömırge keledı.

1973-@ jyldary Jazuşylar odağy joldama beredı. Joldamamen Mäskeuge barady. Ädebiet jäne öner institutynda oqidy. Oqudy aiaqtamaidy. «Olardyñ bıletının özım de bıledı ekenmın. Almatymdy sağyndym. Balalarymnyñ janynda bolaiyn» dep Qazaqstanğa keledı. Al Änuar Meiırbekov degen ağasyna bylai deptı: «Tüsıme Puşkin kırdı. «Būl – köp aqyndy jūtqan Mäskeu, amanyñda elıñe ket», - dedı. Ertesıne Puşkinnıñ eskertkışıne baryp qoştastym da, elıme tartyp kettım», - deptı. Būl jyldary bır künde 7-8 öleñ jazyp tastaityn edı. Bıraq jağdaiy naşar bolğandyqtan D.Qonaevqa: «Dimaş ağa, men qatty qinaldym. Kıtaptarym sirek şyğady. Jūmyssyz jürgenıme bırneşe jyl boldy. Myna ömırden şarşadym. Äielım mektepte jarty eñbekaqyğa jūmys ısteidı. Qart anam bar, auruşañ ınım bar. Onyñ üstıne menıñ aiağymnan şaluşylar köbeiıp kettı. Özımde de kemşılık bar ... Eger sız mağan kömektese alasyz, qol ūşyñyzdy berıp, myna toqtatsañyz, esımdı jiyp, aşşy-tūşşyny qoiar edım. Menıñ aldymda ölım tūrğandai», - dep hat jazady, bıraq ol Qonaevtyñ qolyna jetpegen.

Ömırınıñ aiağyna qarai anasy: «ädette tau tūlğaly balamnyñ etı qaşyp, ırı süiekterı saudyrap sala berdı ğoi. Nesın aitaiyn... Äiteuır, qalamyn qolynan tastağan joq. Oñaşa üide kübırlep, söilep, tolğatqan anadai küi keşken kezderın de kördım. Söitsem, myna jalğannan arğy auylğa attanatynyn sezıp, soñyna öleñderın qaldyru üşın jantalasqan eken ğoi balam!» deidı. 1976 jyly auruhanağa jatady. 27 nauryzda bauyr sirozy auruynan qaza tabady. Denesı Almatynyñ janyndağy Keñsai degen jerge qoiyldy. Keñsaida qazaqtyñ bırqatar öner, spor jäne qoğam qairatkerlerı jatyr.

M.Maqataevqa arnalğan «Añyz adam» jurnalynan

Nūrjan Baisaqpen beiımdelgen